Zaktualizowano dnia 19 października 2022
Proces prawidłowego odbierania i przetwarzania bodźców przez zmysły i układ nerwowy – integracja sensoryczna (SI) – jest niezwykle ważny w codziennym funkcjonowaniu. W przypadku, gdy występują braki lub nieprawidłowości związane z procesem przetwarzania wrażeń zmysłowych, mówimy o zaburzeniu integracji sensorycznej.
Problemy z integracją sensoryczną – skąd się biorą?
Kształtowanie przetwarzania bodźców zaczyna się już w łonie matki i intensywnie rozwija podczas pierwszych lat życia. Czasami jednak rozwój ten nie przebiega prawidłowo, prowadząc do różnego rodzaju zaburzeń. Przyczyny zaburzeń sensorycznych mogą mieć wiele czynników – mogą wynikać z predyspozycji genetycznych, czynników prenatalnych bądź okołoporodowych, zatruć bądź uszkodzeń w obrębie ośrodkowego układu nerwowego; brak lub niedobór bodźców zmysłowych również może prowadzić do kształtowania nieprawidłowych wzorców ich przetwarzania.
Problem z integracją sensoryczną mogą również przejawiać dzieci, u których występuje niepełnosprawność umysłowa czy mózgowe porażenie dziecięce, a także u których zdiagnozowano autyzm lub ADHD – więcej na ten temat znajduje się w artykule: “Skąd się biorą zaburzenia integracji sensorycznej?”.
Objawy zaburzeń sensomotorycznych
Zaburzenia SI to stany niepożądane, pozbawiają bowiem doświadczeń, które są niezbędne do nauki i prawidłowego rozwoju. Trudności szkolne, zaburzenia ruchowe, nadpobudliwość czy nadwrażliwość – to sytuacje, które zakłócają codziennie funkcjonowanie, utrudniają kontakty zarówno z bliskimi, jak i w grupie rówieśników oraz opóźniają rozwój, co w konsekwencji może prowadzić do niskiej samooceny i innych zaburzeń psychicznych. Dlatego tak ważnym jest, aby jak najszybciej rozpoznać symptomy i wprowadzić działania terapeutyczne, które pozwolą na przezwyciężenie deficytów lub przystosowanie się do nich.
Zaburzenia SI – objawy
Każde dziecko inaczej reaguje na bodźce, które są dostarczane z otoczenia. Można jednak wyróżnić objawy, które wskazują na wyraźny problem w procesie odbierania i przetwarzania informacji:
- wzmożona lub obniżona wrażliwość na bodźce,
- nadaktywność,
- znacznie obniżoną aktywność,
- problemy ze skupieniem i koncentracją,
- nadpobudliwość emocjonalna,
- zaburzenia mowy,
- osłabiona koordynacja wzrokowo–ruchowa,
- niezdarność,
- problemy w rozróżnianiu stron, poczucia kierunku,
- problemy z pisaniem, rysowaniem lub czytaniem,
- niska samoocena,
- zaburzenia interakcji z innymi dziećmi,
- brak samodzielności, problemy z wykonywaniem codziennych czynności.
Opóźnienia w rozwoju psychoruchowym również powinny skłonić do wizyty u specjalisty, podobnie jak opóźnienia i zaburzenia w rozwoju mowy, niedowidzenie czy niedosłuch – każdy ze zmysłów odgrywa istotną rolę w przetwarzaniu informacji i jego deficyty wymagają wsparcia.
Warto mieć na uwadze, że zaburzenia sensoryczne w większości przypadków są uleczalne. Największe trudności w ich leczeniu pojawiają się wtedy, gdy są sprzężone z innymi zaburzeniami, takimi jak autyzm, zespół Aspergera bądź choroby genetyczne – wtedy terapia pomaga w łagodzeniu bądź znacznej redukcji objawów.
Terapia integracji sensorycznej
Każda terapia poprzedzona jest diagnozą – bardzo ważne jest dokładne poznanie objawów i dobranie odpowiednich działań w taki sposób, aby były jak najbardziej efektywne. Ogólnie zaburzenia integracji sensorycznej można podzielić na trzy grupy:
- typ 1 – nadwrażliwość:
Dzieci nadwrażliwe łatwo ulegają przeciążeniu i przeładowaniu bodźcami. Nadwrażliwość na bodźce może współwystępować z zaburzeniami lękowymi bądź z zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi.
- typ 2 – obniżona wrażliwość – podwrażliwość sensoryczna:
Dzieci z obniżoną wrażliwością wymagają silnej stymulacji, aby bodźce zostały zauważone przez układ nerwowy. Sprawiają wrażenie nie reagujących na otoczenie i mało nim zainteresowanych. - typ 3- poszukiwanie stymulacji sensorycznej:
Dzieci poszukujące bodźców wymagają wysokiej intensywności, częstości i czasu trwania stymulacji. Stale są w ruchu, dążąc do zaspokojenia potrzeb sensorycznych.
Dzięki takiemu podziałowi, łatwiej dobrać odpowiedni rodzaj ćwiczeń. Podczas zajęć, które są dobierane indywidualnie dla każdego pacjenta, odbywają się różnego rodzaju ćwiczenia, które stymulują lub wyciszają układ sensoryczny. Ma to na celu wyćwiczyć mózg do odpowiednich reakcji i odpowiedzi na bodźce, które są dostarczane do organizmu.
Cele i efekty terapii SI
Dzięki terapii – zajęciom i zabawom prowadzonym przez terapeutę oraz regularnym ćwiczeniom w domu – następuje zwiększenie sprawności fizycznej, poprawia się koncentracja, rozwijają się również funkcje słuchowe i wzrokowe. Dziecko lepiej kontroluje emocje i zaczyna reagować poprawnie na sytuacje, w jakich się znajduje. Uczy się samoakceptacji i rozwija abstrakcyjne myślenie. To wszystko sprzyja prawidłowemu rozwojowi – zarówno fizycznemu, jak i psychicznemu.
Postępy terapii zaczynają być widoczne, gdy dziecko angażuje się w proces terapeutyczny – zaczyna samo inicjować różne zajęcia i kierować działaniami. Efektem jest znaczna poprawa motoryki i koordynacji ruchowej, lepsza świadomość i kontrola ciała, a także eliminacja lub ograniczenie nieprawidłowych zachowań poprzez wyćwiczenie odpowiednich reakcji na bodźce. Wzrasta poziom koncentracji i umiejętności poznawczych, a także samodzielności. Terapia zwiększa również umiejętności komunikacyjne i społeczne, co znacznie przekłada się na samopoczucie dziecka.
Gdzie szukać wsparcia?
Zajęcia terapeutyczne dla dzieci zmagających się z problemami integracji sensorycznej prowadzone są przez wykwalifikowanych specjalistów. Posiadają oni kompetencje do przeprowadzenia diagnozy, dobrania metod terapeutycznych i wprowadzenia ich w formie działań terapeutycznych.
Aby zostać terapeutą i móc prowadzić zajęcia z SI, niezbędne jest więc posiadanie odpowiednich kwalifikacji. Aby je uzyskać, można ukończyć kurs integracji sensorycznej, podczas którego nabywana jest wiedza i umiejętności, które pozwolą na pracę z dziećmi wymagającymi pomocy. Wykwalifikowany terapeuta może pracować w ośrodkach integracyjnych, poradniach psychologiczno-pedagogicznych czy we własnym gabinecie. Posiada odpowiednie kompetencje, by wspomagać rozwój dzieci zaburzonych sensorycznie, również tych z autyzmem, zespołem Aspergera czy ADHD.
