Zaktualizowano dnia 19 października 2022
Integracja sensoryczna (SI) to proces prawidłowego odbierania i przetwarzania bodźców przez zmysły oraz układ nerwowy. Odbywa się poza świadomością, a jego kształtowanie zaczyna się już w czasie ciąży i intensywnie rozwija podczas pierwszych lat życia. Czasami jednak rozwój ten nie przebiega prawidłowo, prowadząc do różnego rodzaju zaburzeń.
Co to są zaburzenia integracji sensorycznej?
Proces przetwarzania bodźców zewnętrznych odbywa się za pomocą:
- zmysłów – wzroku, słuchu, węchu, smaku i dotyku – odbierają one bodźce zewnętrzne, generowane przez otoczenie,
- układów: przedsionkowego i proprioreceptywnego – które przekazują informacje o stanie, w jakim znajduje się ciało, i odpowiadają za poczucie równowagi czy umiejscowienia w przestrzeni,
- układu nerwowego, który przekazuje wszystkie zebrane powyżej informacje do mózgu, który zajmuje się ich przetwarzaniem i wykształceniem odpowiedniej reakcji.
Prawidłowe zintegrowanie tych elementów jest podstawą do optymalnego funkcjonowania: wpływa na napięcie mięśniowe, postawę ciała i koordynację, pozwala również na odpowiednie reakcje – adekwatne do sytuacji.
W przypadku, gdy występują braki lub nieprawidłowości związane z procesem przetwarzania wrażeń zmysłowych, mówimy o zaburzeniu integracji sensorycznej. Jest to stan niepożądany, pozbawia bowiem doświadczeń, które są niezbędne do nauki i prawidłowego rozwoju. Zakłóca to codziennie funkcjonowanie i utrudnia kontakty zarówno z bliskimi, jak i w grupie rówieśników, co w konsekwencji może prowadzić do niskiej samooceny i innych zaburzeń psychicznych. Bardzo istotne jest zatem, aby jak najszybciej rozpoznać symptomy i wprowadzić terapię, która pozwoli na przezwyciężenie deficytów lub się do nich przystosować.
Jakie są przyczyny zaburzeń integracji sensorycznej?
Problemy mogą powstać już podczas ciąży – jej nieprawidłowy przebieg lub niezdrowy tryb życia matki może mieć negatywny wpływ na sensorykę; problemy okołoporodowe, jak np. wcześniactwo również mogą skutkować opóźnionym rozwojem nerwowym. Na nieprawidłowy przekaz bodźców mogą też wpływać uszkodzenia narządów zmysłu, takie jak wady wzroku, niedosłuch. Problemy z integracją sensoryczną mogą też mieć osoby z autyzmem czy niepełnosprawne intelektualnie.
Jak rozpoznać zaburzenia SI?
Każde dziecko inaczej reaguje na bodźce, które napływają z otoczenia. Można jednak wyróżnić symptomy, które będą wskazywać na wyraźny problem w procesie odbierania i przetwarzania informacji:
- niepokój, płaczliwość, kłopoty z zasypianiem i snem;
- trudności z jedzeniem;
- niezdarność, brak samodzielności;
- problemy z utrzymaniem równowagi – przewracanie się, wpadanie na przedmioty;
- problemy z koncentracją, łatwe rozpraszanie uwagi;
- zbytnia ruchliwość, wiercenie się;
- obniżone zainteresowanie aktywnością ruchową, niechęć do huśtawek, karuzeli;
- impulsywność, łatwe obrażanie się, zbytnia upartość;
- niepokój przy wchodzeniu na schody, staniu na niestabilnych powierzchniach, lęk wysokości;
- unikanie brudzących zabaw – zabawy w piasku, malowanie palcami;
- unikanie dotyku lub przeciwnie – zbyt mocne ściskanie;
- mylenie stron i kierunków, trudności z czytaniem, pisaniem czy wycinaniem;
Problem z integracją sensoryczną mogą też przejawiać dzieci, u których występuje niepełnosprawność umysłowa czy mózgowe porażenie dziecięce, a także u których zdiagnozowano autyzm czy ADHD. Opóźnienia w rozwoju psychoruchowym również powinny skłonić do wizyty u specjalisty, podobnie jak opóźnienia i zaburzenia w rozwoju mowy, niedowidzenie czy niedosłuch – każdy ze zmysłów odgrywa istotną rolę w przetwarzaniu informacji i jego deficyty wymagają wsparcia.
Terapia integracji sensorycznej
Zaburzenia SI występują w trzech obszarach: reagowanie na bodźce zmysłowe, rozróżnianie odbieranych bodźców i trudności z operowaniem ciałem w przestrzeni. Na podstawie objawów można wyłonić główne problemy, z którymi będzie się pracować podczas terapii, najpierw jednak musi zostać postawiona dokładna diagnoza.
Proces diagnostyczny to kilka etapów, podczas których specjalista zbiera informacje, które pomogą mu sprecyzować problem i dobrać odpowiednie działania:
- wywiad z rodzicami – zbieranie informacji o przebiegu ciąży, rozwoju dziecka oraz o aktualnych problemach czy trudnościach;
- wypełnienie przez opiekunów Kwestionariusza Sensomotorycznego Rozwoju Dziecka – są to pytania zamknięte, dotyczące funkcjonowania i rozwoju malucha;
- obserwacja kliniczna – poproszenie dziecka o wykonanie różnych zadań, aby potwierdzić lub wykluczyć trudności z obszaru SI; dotyczy to równowagi, postawy, koordynacji itp;
- obserwacja podczas swobodnej zabawy;
Na podstawie powyższych informacji, specjalista wystawia pisemną diagnozę, wraz z jej omówieniem i zaleceniami dotyczącymi terapii.
Podczas zajęć, które są dobierane indywidualnie dla każdego pacjenta, odbywają się różnego rodzaju ćwiczenia, które stymulują lub wyciszają układ sensoryczny. Ma to na celu wyćwiczyć mózg do odpowiednich reakcji i odpowiedzi na bodźce, które są dostarczane do organizmu.
Przy terapii wykorzystywane są różnego rodzaje pomoce rehabilitacyjne i edukacyjne, które wspierają rozwój zmysłów i czucia głębokiego:
- układanki, kolorowe szkiełka, gry słowne, budki dźwiękowe, piasek kinetyczny, masy plastyczne, olejki zapachowe;
- pufy, materace, trampoliny, drabinki, suchy basen z piłeczkami, taśmy rehabilitacyjne, maglownice, pełzaki, piłki do skakania, labirynty manipulacyjne;
- programy multimedialne, wspierające proces terapeutyczny;
W gabinetach mogą zostać utworzone specjalne strefy, które mogą służyć wyciszeniu (kącik terapeutyczny), albo rozładowaniu emocji i poznawaniu różnych bodźców (kąciki sensoryczne, kabiny do terapii SI). Sale terapeutyczne powinny być miejscem przyjaznym, ciepłym i zachęcającym do zabawy.
Kto prowadzi terapię SI?
Diagnozą i terapią integracji sensorycznej zajmują się wykwalifikowani terapeuci – aby zostać terapeutą i móc prowadzić zajęcia z SI, niezbędne jest posiadanie odpowiednich kwalifikacji. Dobrym wyborem jest kurs kwalifikacyjny z zakresu integracji sensorycznej, podczas którego nabywana jest wiedza, umiejętności i kwalifikacje pozwalające na pracę z dziećmi wymagającymi takiej pomocy. Kurs skierowany jest głównie do osób posiadających wykształcenie medyczne – fizjoterapeutów, logopedów, ale również psychologów, pedagogów czy wychowawców. Jest świetnym narzędziem dla tych, którzy chcą pogłębić swoja wiedzę na temat terapii i pracy z dziećmi dysfunkcyjnymi.
