Zaktualizowano dnia 17 kwietnia 2024
Mowa jest jednym z najważniejszych sposobów porozumiewania się. To również jeden z istotnych etapów rozwojowych u dzieci, na który z utęsknieniem czekają rodzice i opiekunowie. Niestety w przypadku niektórych dzieci występuje opóźniony rozwój mowy, co może być jedynie indywidualnym, niebędącym powodem do niepokoju zjawiskiem, jak i sygnałem poważniejszego zaburzenia. Czym dokładnie jest i jak wpłynąć pozytywnie na opóźniony rozwój mowy? Ćwiczenia to jeden ze sposobów, który przynosi najlepsze rezultaty. Sprawdź, jakie metody warto w tym przypadku stosować.
Czym jest opóźniony rozwój mowy?
Opóźniony rozwój mowy to stan, w którym sposoby komunikacji dziecka opóźnione są w stosunku do jego wieku o co najmniej 6 miesięcy. Przejawia się to najczęściej zbyt małym zakresem wypowiadanych słów, dźwięków czy słabszym rozumieniem tego, co mówione jest przez osoby znajdujące się w otoczeniu. Opóźnienie rozwoju mowy może nastąpić zarówno u małych dzieci, które dopiero uczą się wymawiać pierwsze głoski, jak i osób starszych. To przypadłość, która z różnych przyczyn może występować także w późniejszym etapie rozwoju, np. w okresie szkolnym.
Aby móc stwierdzić opóźnienie rozwoju mowy, należy przeanalizować wiele czynników, a przede wszystkim poziom i tempo rozwoju także innych sfer, takich jak ruchowa, emocjonalna czy intelektualna. Kwestia rozwoju bywa w tym aspekcie bardzo zindywidualizowana i nigdy nie należy sugerować się wyłącznie schematem wiekowym, co do diagnozowania problemów z mową.
Ponadto należy też uwzględnić predyspozycje indywidualne i tempo własne rozwoju. Niektóre dzieci opanowują dane sprawności szybciej, inne wolniej, co nie niesie ze sobą w przyszłości żadnych poważnych konsekwencji. Jednak opóźnień w odniesieniu do ogólnych czasowych ram nie należy lekceważyć. Im wcześniej rozpoznany problem i szybsza reakcja w postaci zastosowania odpowiednich ćwiczeń, tym większe szanse na sprawne postępy i wyrównanie sprawności.
Przyczyny opóźnień w rozwoju mowy i wpływ tego stanu na przyszłość dziecka
Opóźniony rozwój mowy u 5 latka, jak i młodszych dzieci może być spowodowany szeregiem różnych przyczyn. W wielu przypadkach występują one jednocześnie. Niestety zdarzają się też sytuacje, w których nie jest możliwe określenie konkretnej przyczyny występowania zaburzeń i opóźnień w rozwoju mowy.
Wśród najczęściej diagnozowanych przyczyn opóźnienia rozwoju mowy u dzieci w różnym wieku można wyróżnić takie jak:
- zmniejszone ograniczenie ruchliwości języka w wyniku skróconego wędzidełka,
- pogorszona jakość słyszenia na skutek przytkanych kanalików słuchowych czy przerośniętych migdałków podniebiennych;
- zbyt długie korzystanie z butelki lub smoczka;
- zaburzenia przetwarzania zmysłowego utrudniające rozwój skomplikowanych i precyzyjnych funkcji, m.in. takich jak mowa;
- czynniki zewnętrzne, takie jak nadmierne oddziaływanie mediów w otoczeniu czy utrudnione warunki sprawnej komunikacji;
- wady anatomiczne narządów mowy, niedosłuch, schorzenia neurologiczne,
- doświadczenia traumatyczne.
Zdarza się, że opóźniony rozwój mowy jest jednym z objawów niepełnosprawności intelektualnej czy całościowych zaburzeń rozwojowych. Należy też zwrócić uwagę na często popełniany błąd przez rodziców i opiekunów dzieci z opóźnieniami w rozwoju mowy. Niekiedy taki stan tłumaczony jest genetyką i faktem, że rodzic też zaczął mówić późno lub że każde dziecko ma swój czas. Faktycznie niekiedy zdarza się, że dziecko samo zaczyna poprawnie mówić w pełnym zakresie później niż rówieśnicy i samo wyrównuje zaległości. Jednak często sytuacja jest odwrotna. Im dłużej zwleka się z diagnozą i wprowadzeniem przydatnych ćwiczeń logopedycznych i innego typu, tym trudniej będzie maluchowi pokonać utrudnienia.
Opóźniony rozwój mowy może także pojawić się w późniejszym etapie rozwoju. Ma to swoje konsekwencje edukacyjne, jak i społeczne. Takim dzieciom znacznie trudniej jest przystosować się do grupy czy znaleźć znajomych. Często są one wyobcowane, co rodzi dodatkowe problemy natury psychologicznej. Problemy z mową generują też trudności w przyswajaniu wiedzy i mogą być przyczyną pogorszenia wyników w nauce.
W jakim wieku należy się martwić o rozwój mowy?
Pierwsze lata życia dziecka to szczególnie ważny czas, w którym warto zwrócić uwagę na ewentualny opóźniony rozwój mowy. Ćwiczenia logopedyczne, jak i inne wprowadzone w formie zabawy i adekwatne do wieku mogą stosunkowo szybko pomóc dziecku rozwinąć sprawność w zakresie mowy. Aby móc dostrzec ewentualne niepokojące sygnały, warto znać orientacyjny zakres umiejętności, jakie dziecko powinno posiadać w pierwszych latach życia w kontekście mowy.
Cechy wyróżniające prawidłowy rozwój mowy w pierwszym roku życia to:
- reagowanie na zmianę tonu głosu i ożywienie, gdy ktoś do niego mówi;
- poszukiwanie źródła słyszanego dźwięku i odwracanie się;
- gaworzenie za pośrednictwem takich głosek jak „da” czy „ma”;
- zwracanie uwagi na siebie za pomocą dźwięku;
- wskazywanie rodziców na obrazku po wyraźnym zapytaniu;
- umiejętność skupiania uwagi na osobie, która mówi do dziecka;
- wypowiadanie prostych słów, takich jak papa, tata, mama.
Dziecko w drugim roku życia w kontekście rozwoju najczęściej:
- wykonuje najprostsze polecenia, takie jak np. „papa”;
- rozpoznaje i wskazuje poszczególne części ciała;
- używa wyrazów dźwiękonaśladowczych m.in. „miau”, „tutu”, „bam”, „koko”;
- powtarza usłyszane proste słowa;
- poszerza zasób słów;
- może upraszczać wyrazy, pomijając ich niektóre głoski;
- tworzy proste zdania złożone z dwóch słów, np. „Mama papa.”;
- potrafi wypowiedzieć spółgłoski: t, d, p, b, m, n, j, ł i wszystkie samogłoski.
W trzecim roku życia do umiejętności dzieci należy:
- wykonywanie nieco trudniejszych poleceń, takich jak np. „weź torbę” czy „podejdź do stolika”;
- nazywanie większości poznanych przedmiotów;
- rozróżnianie przeciwieństw, takich jak duży-mały, lekki-ciężki;
- występowanie błędów gramatycznych np. „weźłam” zamiast „wzięłam”;
- budowanie dłuższych zdań;
- wymawianie spółgłosek g, k, l;
- stosowanie zaprzeczeń „nie ma”;
- zamiana trudniejszych głosek prostszymi, np. „lowel” zamiast „rower”.
Brak występowania którejś z powyższych umiejętności nie oznacza jeszcze, że dziecko wyróżnia opóźniony rozwój mowy. Aby to stwierdzić, należy skorzystać z pomocy terapeutów i pedagogów z odpowiednimi kwalifikacjami.
Opóźniony rozwój mowy – ćwiczenia
W ciągu dnia zarówno w placówce edukacyjnej, jak i w domu możliwe jest zastosowanie wielu różnych działań na opóźniony rozwój mowy. Ćwiczenia logopedyczne pomagają usprawnić narząd mowy i przyczyniają się do lepszej artykulacji. Wśród nich można wyróżnić np.:
- naprzemienne wysuwanie ściągniętych warg w „dzióbek”, a następnie rozciąganie na płasko do jak najszerszego i napiętego uśmiechu;
- cmokanie i kląskanie;
- głaskanie podniebienia czubkiem języka przy możliwie jak najbardziej otwartej jamie ustnej.
Istotne są również ćwiczenia oddechowe, które mają duży wpływ na prawidłowe tworzenie dźwięku. Wśród nich można wyróżnić m.in.:
- zabawę w lokomotywę i pociąg, wraz z naśladowaniem charakterystycznych odgłosów rozpędzającego się pociągu i artykułowania „szu-szu-szu-szu”;
- zabawę w grubego misia i chudego zajączka polegającą na mocnym nadymaniu policzków z naprzemiennym wciąganiem ich;
- wyścigi piłeczek pingpongowych napędzanych wydechami.
Istotne są także ćwiczenia słuchowe. Można tu wybrać np. takie jak:
- poszukiwanie schowanego, tykającego zegarka;
- rozpoznawanie odgłosów zwierząt, a także późniejsze naśladowanie ich;
- rozróżnianie słów wypowiadanych poprawnie od tych wypowiadanych z błędem.
Innowacyjne metody wspierające rozwój mowy
Terapię osób z opóźnionym rozwojem mowy można również wspomagać za pomocą innowacyjnych metod, a także różnych pomocnych przedmiotów. Warto w tym celu wykorzystać np. aplikacje edukacyjne dostępne w Internecie, interaktywne książki, czy różnego rodzaju programy i filmy multimedialne. Prowadzenie zajęć z takimi udogodnieniami to z pewnością nie tylko pomocne, ale również ciekawe rozwiązania i propozycje dla dzieci, które będą im kojarzyć się z zabawą, a nie tylko z obowiązkiem ćwiczeń.
Jednak, aby wiedzieć, które przedmioty i w jaki sposób zastosować, niezbędna jest właściwa wiedza oraz odpowiednie umiejętności i kwalifikacje. W tym celu warto wybrać ,,Kurs kwalifikacyjny z zakresu komunikacji alternatywnej i wspomagającej” dostępny na platformie dydaktycznej Pedagog.edu.pl i zgodny z Rozporządzeniem Ministra Edukacji i Nauki. Po jego ukończeniu absolwent otrzymuje dokumentację zgodną z wymogami MEiN. Istnieje możliwość dofinansowania kształcenia z Urzędu Pracy.
