Zaktualizowano dnia 17 czerwca 2024
Zaburzenia mowy u dzieci to wszelkie nieprawidłowości, które związane są z kształtowaniem głosek i wypowiadaniem się oraz porozumiewaniem z otoczeniem. Niekiedy ma to związek z budową jamy ustnej, ale też bywa efektem nieprawidłowości emocjonalnych. Wówczas mogą to być zaburzenia mowy na tle nerwowym. Obecnie wyróżnia się wiele różnych klasyfikacji w zależności od perspektywy rozpatrywania tego zjawiska. Sprawdź, jaki charakter mogą przybierać zaburzenia mowy u dzieci i jak można wspomagać leczenie właściwą terapią.
Główne typy zaburzeń mowy u dzieci i ich objawy
Wśród dzieci najczęściej pojawiają się tzw. dyslalie, czyli zaburzenia wymowy, które powszechnie określane są jako wady wymowy. W praktyce oznacza to, że niektóre wypowiadane głoski nie brzmią prawidłowo. Najczęściej wiąże się to z brakiem opanowania podsystemów języka lub problemami w komunikacji.
Zaburzenia mowy u dzieci mogą mieć różne przyczyny. Z tego też względu wszystkie zaburzenia mowy można podzielić na takie jak:
- centralne – będące wynikiem uszkodzenia struktur korowych mózgu;
- mechaniczne – wynikają z nieprawidłowości w anatomii aparatu mowy i innych strukturach niezbędnych do tworzenia głosek i dźwięku;
- środowiskowe – związane z czerpaniem nieodpowiednich wzorców, takich jak wychowywanie się wśród osób z wadami wymowy;
- asocjalne – zaburzenia mające podłoże w aspektach emocjonalnych;
- audiogenne – związane z nieprawidłowościami w funkcjonowaniu aparatu słuchowego;
- sprzężone – dotyczą kwestii genetycznych odpowiedzialnych za występowanie różnych wad, w tym zaburzeń mowy.
Często różne czynniki mające wpływ na występowanie zaburzeń mowy mogą się na siebie nakładać, skutkiem czego dziecko nie jest w stanie wypracować prawidłowej artykulacji poszczególnych głosek. Wówczas niezwykle ważne jest zwrócenie uwagi jak najwcześniej na istniejące odstępstwo od normy i wprowadzenie wartościowych ćwiczeń logarytmicznych, które wspomogą prawidłowy rozwój mowy.
Neurologiczne zaburzenia mowy u dzieci i ich przyczyny
Rozwój mowy u dzieci jest silnie związany z rozwojem ośrodkowego układu nerwowego. W wielu badaniach udowodniono, że wpływ na rozwój mówienia i ośrodkowy układ nerwowy dziecka ma przebieg ciąży. Bardzo ważny jest w tym przypadku prawidłowy wzrost płodu oraz jego rozwijanie się. Przyczyny zaburzeń mowy o charakterze neurologicznym związane z przebiegiem ciąży to przede wszystkim:
- niedobory witamin i niedożywienie;
- urazy fizyczne przebyte w ciąży;
- zaburzenia krążenia krwi;
- przedwczesny poród i komplikacje w trakcie rozwiązania;
- uraz czaszki dziecka podczas porodu;
- choroby przebyte w pierwszym trymestrze ciąży;
- picie alkoholu i palenie papierosów w ciąży.
Neurologiczne zaburzenia mowy u dzieci mogą być również związane z problemami zdrowotnymi, które wystąpią już po porodzie. Kłopoty z mówieniem najczęściej towarzyszą chorobom i niedomaganiom takim jak upośledzenie umysłowe, zaburzenia słuchu, rozszczep wargi i podniebienia, choroby krtani i schorzenia neurologiczne czy nowotwory ośrodkowego układu nerwowego.
Do neurologicznych przyczyn występowania zaburzeń mowy zalicza się obecnie również stres, a także przerost trzeciego migdałka. Przypadłość ta często ma wpływ na utrudnianie oddychania nosem, a ciągle otwarte usta nie są stanem fizjologicznym, który umożliwiałby organizmowi przeprowadzenie prawidłowego oddychania i właściwych procesów artykulacyjnych. To m.in. odpowiednie ułożenie języka w tworzeniu niektórych głosek. Efektem tego jest niewyraźna mowa.
Najczęściej diagnozowane neurologiczne zaburzenia mowy i ich wpływ na proces uczenia się
Obecnie do najczęściej występujących zaburzeń mowy można zaliczyć takie przypadłości jak:
- jąkanie – to częste przedłużenie lub powtarzanie sylab, dźwięków i słów. Charakterystyczne jest tu również występowanie pauz, które zakłócają rytmiczną mowę, a także częste wtrącenia przedłużonych głosek „a”, „e” czy „y” w zdaniach. Jąkanie spowodowane jest niewłaściwymi napięciami w jamie ustnej. Przyczyną może być również problematyczne wdychanie i wydychanie powietrza oraz niewłaściwe napięcia strun głosowych czy mięśni w jamie ustnej. Jeżeli jednak trwa dłużej, warto udać się do specjalisty;
- dyzartria – to niewłaściwa artykulacja, która spowodowana jest zaburzeniami aparatu mowy. Wyróżnia się bełkotliwą i trudną do zrozumienia mową, a także nadmiernym ślinieniem się czy trudnościami w jedzeniu;
- seplenienie – można je podzielić na międzyzębowe, a także wargowo-zębowe. W tym przypadku dziecko w zły sposób wymawia głoski dentalizowane, czyli takie jak „s”, „z”, „c”, „sz”, „ź” itp. Należy zwrócić uwagę na problem seplenienia zwłaszcza w sytuacji, kiedy dziecku wypadają zęby. Wówczas utrudnienia w wypowiadaniu mogą być naturalne;
- parafazja – w tym przypadku dziecko najczęściej mówi płynnie, jednak przekręca słowa i używa wyrazów o podobnym, ale niewłaściwym znaczeniu. Często też może pomijać głoski lub nieświadomie dodawać je do słów. W efekcie tego powstają nowe słowa, które nie mają właściwego znaczenia;
- alalia – to zaburzenie mowy u dzieci, które pojawia się na skutek uszkodzenia struktur korowych mózgu. Występuje najczęściej w przypadku urazów okołoporodowych, ale też na skutek zapalenia mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych. Przypadłość ta rozwija się do szóstego lub siódmego roku życia;
- afonia – to bezgłos i utrata dźwięczności głosu. Może być skurczowa, gdy przyczyną jest napięcie mięśni krtani, mechaniczna – wywołana poprzez uszkodzenie strun głosowych, ale także neurogenna przy uszkodzeniu nerwów krtaniowych lub histeryczna, gdy wywołana jest przez czynniki natury psychicznej. Zaburzenie to trwa zazwyczaj do 2 tygodni;
- bradylalia – to spowolnienie mowy i występowanie pauzy pomiędzy słowami długimi. Często też ton wypowiedzi jest bardzo monotonny;
- tachylalia – odwrotność bradylalii. To bardzo szybka mowa, kiedy w ciągu sekundy może pojawić się nawet do 30 głosek. Dziecko jednak opuszcza niektóre sylaby lub przestawia je. Mowa też jest w tym przypadku bardzo niewyraźna.
Zaburzenia mowy na tle nerwowym – przyczyny i mechanizmy powstawania
Zaburzenia mowy mogą pojawiać się u dzieci, które nie mają problemów natury anatomicznej lub neurologicznej w tworzeniu głosek. Przyczyną problemów z komunikacją może być jednak środowisko, w jakim przebywają na co dzień, stresujące otoczenie, życie w atmosferze niepokoju, traumatyczne przeżycia, przeprowadzka, rozwód rodziców czy patologia.
Przykładem zaburzenia mowy na tle nerwowym u dzieci może być mutyzm wybiórczy. Jest to jedno z zaburzeń lękowych, którego objawy pojawiają się najczęściej pomiędzy drugim a piątym rokiem życia. Charakterystycznym symptomem jest tu milczenie dziecka w różnych sytuacjach. Maluch najczęściej rozumie mowę, natomiast sam nie chce rozmawiać. Dziecko nie podejmuje kontaktu ani z rówieśnikami, ani z rodziną, czy też nauczycielami. Może jednak odzywać się wyłącznie do wybranych osób. Sytuacja ta wymaga konsultacji psychologicznej.
Metody i techniki pracy pedagogicznej z dziećmi z zaburzeniami mowy
Aby wspomóc rozwój dzieci z zaburzeniami mowy wywołanymi różnymi czynnikami, pedagodzy wykorzystują różne metody i techniki pracy. Są to m.in. ćwiczenia logopedyczne, które pozwalają usprawnić funkcjonowanie mechanizmów mowy, ale także zadania oddechowe i fonacyjne. Na szczególną uwagę zasługują tutaj jednak ćwiczenia logorytmiczne, które warto wykonywać także z osobami, które nie wykazują zaburzeń mowy. Stanowią one cenne wsparcie już posiadanych umiejętności, a także mogą być ciekawą formą spędzania wolnego czasu.
Ćwiczenia logorytmiczne realizowane są w postaci zadań muzyczno-ruchowych lub słowno-ruchowych. Oparte są głównie na rytmie, a także na muzyce. Pobudzają one do wykorzystania własnego ciała, mają także pośredni wpływ na pracę narządów mowy. Ćwiczenia logarytmiczne dają szansę wypracowania prawidłowego stosowania melodii akcentu, a także uwrażliwiają na muzykę i ułatwiają stosowanie prozodii słowa.
Rola pedagogów w identyfikacji zaburzeń mowy
Zarówno zaburzenia mowy na tle nerwowym, jak i powstające na gruncie innych przyczyn najczęściej rozpoznają w pierwszej kolejności właśnie pedagodzy. Ich rola jest tutaj niezwykle istotna i pozwala w miarę wcześnie zareagować na pojawiający się problem. Dzięki temu istnieje możliwość podjęcia jak najszybszej interwencji i wdrożenia właściwych ćwiczeń, które pozwolą skorygować nieprawidłowość na wczesnym etapie. Poprzez takie działania ćwiczenia nie będą trwały bardzo długo i nie będą też zbyt intensywne i męczące dla dziecka. Wada wymowy nie zdąży się też utrwalić.
Dzięki odpowiedniemu dobraniu metod korygowania zaburzeń mowy i wprowadzaniu takich ćwiczeń jak zadania logorytmiczne praca nad zaburzeniami mowy jest dla dzieci przyjemna i nie kojarzy się z czymś przykrym i obowiązkowym. Aby pomagać dzieciom przez zabawę, warto wybrać ,,Kurs kwalifikacyjny z zakresu logorytmiki” dostępny na platformie dydaktycznej Pedagog.edu.pl, zgodny z Rozporządzeniem Ministra Edukacji i Nauki. Absolwent po ukończeniu kursu otrzymuje dokumentację zgodną z wymogami MEiN. Kurs można zrealizować z dofinansowaniem z Urzędu Pracy, firm oraz szkół.
