Zaktualizowano dnia 16 kwietnia 2024
Wszystkim nam zależy na prawidłowym rozwoju podopiecznych oraz rozwijaniu ich zainteresowań czy dążeniu do realizacji marzeń. Jednak nie zawsze istnieje możliwość tak łatwego zrealizowania programu nauczania, jakbyśmy tego chcieli. Naszej szczególnej uwagi wymagają zwłaszcza uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Praca z takimi osobami to prawdziwe wyzwanie dla pedagogów, ale też ogromna satysfakcja przy każdych poczynionych postępach. Czym są specjalne potrzeby edukacyjne i na czym polega praca z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych?
Czym są specjalne potrzeby edukacyjne?
Specjalne potrzeby edukacyjne to zespół cech i objawów występujący o uczniów, którzy nie są w stanie podołać obowiązującym wymaganiom dotyczącym programu edukacyjnego. Co prawda osoby te mogą się efektywnie uczyć, jednak potrzebują w tym celu specjalistycznej kadry pedagogicznej, odpowiedniej formy nauczania i stosowania indywidualnych metod dostosowanych do ich ograniczeń, możliwości oraz potrzeb.
Wśród specjalnych potrzeb edukacyjnych wymienić można między innymi trudności uniemożliwiające funkcjonowanie sensoryczne, ruchowe, poznawcze, emocjonalno- społeczne, psychiczne, a także występujące w zakresie komunikacji. To także utrudnienia w pełnieniu konkretnych ról społecznych i symptomy wpływające na jakość życia.
Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi może wykazywać określone problemy o różnym stopniu nasilenia. To zarówno lekkie trudności, jak i głębokie niepełnosprawności, które mogą wymagać także indywidualnego toku nauczania prowadzonego w specjalnym ośrodku lub w domu.
W zagadnieniu specjalnych potrzeb edukacyjnych bardzo ważny jest fakt, że objawy te mogą mieć istotny wpływ na dalszy rozwój dziecka. Dlatego też tak ważna jest rola nauczycieli oraz pedagogów, a także wszelkich innych terapeutów, którzy mogą poprzez skuteczną terapię oraz ćwiczenia wprowadzać odpowiednie metody i rodzaje zadań, które pomogą podopiecznym wyrównać poziom w stosunku do rówieśników lub znacznie ułatwią funkcjonowanie.
Przykłady specjalnych potrzeb edukacyjnych i ich wpływ na proces uczenia się
Kategorie uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych określone zostały w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 roku w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Należą do nich:
- niepełnosprawni;
- niesłyszący i słabosłyszący;
- niewidomi i słabowidzący;
- osoby z niepełnosprawnością ruchową, w tym afazją;
- niepełnosprawni intelektualnie w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym;
- osoby z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera;
- osoby z niepełnosprawnościami sprzężonymi;
- niedostosowani społecznie i zagrożeni niedostosowaniem społecznym (np. osoby ze środowisk patologicznych, agresywne, pijące alkohol czy wdające się w bójki);
- osoby z zaburzeniami emocji i zachowania;
- osoby z trudnościami w uczeniu się (dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia);
- osoby z wyjątkowo niską inteligencją;
- przewlekle chorzy;
- osoby z deficytami kompetencji i zaburzeniami sprawności językowych;
- osoby w sytuacji traumatycznej lub kryzysowej;
- osoby z trudnościami adaptacyjnymi;
- osoby zaniedbane środowiskowo.
Co ciekawe, do uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi zaliczają się również osoby szczególnie i ponadprzeciętnie uzdolnione. Pojęcia tego nie należy zatem kojarzyć wyłącznie z czymś wstydliwym czy negatywnym, choć często można spotkać się w społeczeństwie właśnie z takim przekonaniem w odniesieniu do specjalnych potrzeb edukacyjnych.
Charakterystyczne potrzeby poszczególnych osób wymagających nieco innego sposobu nauczania mają istotny wpływ na proces uczenia. Najczęściej trzeba zastosować tu innego typu pomoce naukowe, zmienić zakres lub wymagania dla danej osoby, lub wprowadzić zupełnie inne metody przyswajania wiedzy. Stawia to przed pedagogiem zupełnie nowe wymagania i konieczność zastosowania zupełnie innych narzędzi i pomocy dydaktycznych niż w przypadku tradycyjnej ścieżki nauki.
Proces identyfikacji ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
W przypadku ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi niezwykle ważne jest możliwie jak najwcześniejsze rozpoznanie indywidualnych potrzeb i ich rodzaju. Im trudności są mniejsze, tym trudniej je rozpoznać. Jednocześnie osób z lekkimi trudnościami rozwojowymi i problemami jest znacznie więcej niż uczniów w poważnym stanie.
Podstawową formą identyfikacji uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest ich wnikliwa obserwacja przez wychowawców, pedagogów czy terapeutów, z którymi dziecko ma na co dzień kontakt w placówce edukacyjnej. To nie tylko nadzorowanie sposobu rozwiązywania zadań czy wyników powierzanych zadań w trakcie zajęć, ale też dostrzeganie charakterystycznych zachowań czy dialogowania z rówieśnikami.
Wszelkie niepokojące sygnały są podstawą do zgłoszenia tego faktu rodzicom, a także specjalistom w zakresie pomocy psychologicznej. Po postawieniu właściwej diagnozy możliwe jest rozpoczęcie wielokierunkowej terapii, w której istotną rolę pełnią właśnie pedagodzy realizujący program nauczania odpowiednio dopasowany do specjalnych potrzeb edukacyjnych danego ucznia.
Specjalne potrzeby edukacyjne – znaczenie współpracy z rodzicami i specjalistami
Aby móc postawić pełną diagnozę i w pełni odpowiedzieć na potrzeby danego dziecka, ważna jest współpraca pedagogów z terapeutami, a także rodzicami i innymi osobami, które na co dzień mają kontakt z danym uczniem. Tylko wtedy możliwe jest uzyskanie pełnego i rzetelnego obrazu potrzeb danej osoby. Taki profil daje natomiast możliwość jak najlepszego dobrania właściwych metod pracy, aby były one jak najskuteczniejsze.
Często zdarza się, że dziecko jest ciche i zamknięte w sobie w środowisku szkolnym lub w przedszkolu, natomiast w domu jest zupełnie inaczej. Wówczas nie można całkowicie stwierdzić, że uczeń ma określone zaburzenie. Potrzeba wtedy zastosować zupełnie inne techniki i metody niż w przypadku dziecka, które wykazywałoby się apatią w każdym środowisku, także wśród najbliższych.
W przypadku cięższych zaburzeń lub problemów zdrowotnych istotna jest także współpraca z lekarzem prowadzącym oraz informowanie go na bieżąco o poczynionych postępach, lub ich braku.
Skuteczne metody i techniki pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
Wśród metod stosowanych w nauce i wspomaganiu rozwoju uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi stosuje się zarówno nauczanie indywidualne, różnego rodzaju technologie wspomagające, jak i sposoby mające na celu aktywizację uczniów w postaci ciekawych pomocy naukowych. Często też wykorzystywana jest:
- metoda Bon-Depart – wzrokowo-słuchowo-motoryczna metoda, w której główną rolę odgrywają takie elementy jak wzory graficzne, piosenka, a także odtwarzanie wzorów. Jej celem jest usprawnienie analizowania wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego oraz kształcenie orientacji w schemacie przestrzeni i własnego ciała;
- metoda Weroniki Sherborne – to zajęcia rozwijające o charakterze stymulacyjno-terapeutycznym. Uczą aktywnego i twórczego życia poprzez poznawanie i zdobywanie zaufania do siebie i innych. W metodzie tej bardzo ważna jest wiara we własne możliwości, aktywny ruch i bliski kontakt z drugą osobą;
- metoda Janiny Magnuskiej – to technika leczniczo-pedagogiczna, której celem jest uspokojenie zbyt pobudzonej psychiki dziecka, stymulowanie do rozwoju oraz rozwijania własnej zdolności do podejmowania wysiłków. To także samodzielne organizowanie własnej pracy i samokontrola czynności. Metoda ta ma na celu prawidłowe kształtowanie osobowości dziecka;
- arteterapia – to wykorzystanie różnego rodzaju sztuki w procesie terapeutycznym, a także w rehabilitacji dzieci oraz dorosłych. Zastosowanie znajduje tu rysowanie, szkicowanie, malowanie, praca z modelami plastycznymi, ale również muzykoterapia, granie na instrumentach czy aktywność fizyczna do rytmu muzyki i taniec;
- gimnastyka umysłu Paula Dennisona – to metoda, która wpływa na poprawę koncentracji uwagi, a także koordynację wzrokowo-ruchową, pobudzanie procesów myślowych i oddychanie. Dzięki tej technice można również wpłynąć na ogólną sprawność ruchową, a także synchronizację współpracy obu półkul mózgowych. Metoda sprzyja również relaksacji odprężeniu i pomaga w łagodzeniu stresów.
Jakie znaczenie ma stały rozwój zawodowy i edukacyjny w zakresie specjalnych potrzeb edukacyjnych?
Liczba uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wzrasta, dlatego poszerzanie wiedzy i kwalifikacji w zakresie rozpoznawania i prowadzenia zajęć z osobami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest niezwykle ważna. Ponadto zwiększenie kwalifikacji to również możliwość samorozwoju i inwestycja w siebie oraz szansa na uzyskanie korzystniejszych warunków stabilnego zatrudnienia.
Aby zdobyć odpowiednie kwalifikacje i wiedzę co do pracy z osobami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, warto zdecydować się na ,,Kurs kwalifikacyjny z zakresu Terapii pedagogicznej z arteterapią” dostępny na platformie dydaktycznej Pedagog.edu.pl, zgodny z Rozporządzeniem Ministra Edukacji i Nauki. Absolwent po ukończeniu kursu otrzymuje dokumentację zgodną z wymogami MEiN. Kurs można zrealizować z dofinansowaniem z Urzędu Pracy.
