Praca terapeuty behawioralnego w teorii i praktyce

950
Terapeuta podczas pracy

Terapia behawioralna – co to jest? To inaczej terapia poznawczo-behawioralna lub CBT (z ang. cognitive behavioral therapy) i jest jedną z najbardziej skutecznych i najlepiej przebadanych terapii stosowanych obecnie w leczeniu różnego rodzaju zaburzeń. Jej główną cechą jest krótki czas prowadzenia, jednakże co wpływa na jej wysoką skuteczność? I przede wszystkim – kto może z niej skorzystać?

Tu i teraz – bez zbędnego roztrząsania

Terapia behawioralna jest formą psychoterapii, która skupia się przede wszystkim na myślach, emocjach i zachowaniach człowieka. Zakłada, że to nie wydarzenia czy doświadczenia z przeszłości wpływają na nasze działania, ale to, w jaki sposób je interpretujemy teraz i jakie nadajemy im znaczenie – co może znacząco wpływać na nasze zachowanie. 

Założeniem terapii behawioralnej jest przekonanie, że zaburzenia funkcjonowania wynikają z wyuczonych reakcji na bodźce – niekoniecznie prawidłowych. Podczas zajęć pacjenci są więc uczeni modyfikowania swoich zachowań w taki sposób, aby pozbyć się negatywnych reakcji na określone sytuacje, zaburzeń postrzegania świata lub wręcz samych siebie – jednak bez doszukiwania się konkretnych przyczyn, które je spowodowały. Treścią terapii jest praca nad tym, co dzieje się teraz

Jak przebiega terapia?

Zajęcia prowadzi terapeuta behawioralny – osoba, która posiada odpowiednią wiedzę i umiejętności, aby prawidłowo poprowadzić pacjenta przez proces leczniczy. Sama terapia jest krótkoterminowa – w zależności od potrzeb może trwać od 4 tygodni do ok. 6 miesięcy, co w porównaniu z innymi modelami jest rzeczywiście krótkim okresem. Jednakże jasne, sprecyzowane działania ustawione na konkretny cel powodują, że jest to czas wystarczający, aby uzyskać znaczącą poprawę.

Nagroda i kara – sprawdzony system

Rozmowa z terapeutą behawioralnymBehawioryzm – czyli wpływ otoczenia, bodźców czy doświadczeń na zachowanie człowieka, to główne założenia terapii poznawczo-behawioralnej. Te czynniki – według założeń – składają się na ostateczny sposób działania pacjenta w reakcji na dany bodziec. Na początku problem musi zostać nazwany i zdiagnozowany, określany jest również sposób myślenia pacjenta w zetknięciu z daną sytuacją: nazywane są emocje, uczucia i skojarzenia, które powstają w danej sytuacji, i w jaki sposób się to przekłada na reakcje. 

To właśnie reakcje bywają problematyczne i mogą znacznie utrudniać życie i funkcjonowanie pacjenta. Terapia poznawczo-behawioralna pozwala na przeanalizowanie powiązań między emocjami a działaniami, uświadomienie pacjentowi schematu myślenia i – dzięki temu – finalnie ułatwienia kontroli nad powtarzaniem zachowań destrukcyjnych. Te wyuczone, nieprawidłowe reakcje powstały oczywiście w przeszłości z różnych przyczyn – traum, lęków bądź choroby psychicznej czy zaburzeń rozwojowych, jednak terapeuta behawioralny nie skupia się na tym; celem jest eliminacja nieprawidłowości poprzez warunkowanie.

W dużym uproszczeniu działania terapeuty opierają się na podstawowym mechanizmie uczenia się człowieka – każda aktywność zostanie nagrodzona lub spotyka się z karą. Człowiek szybko uczy się, co przynosi mu korzyści i nagrodę, a co karę – w efekcie zmienia swoje zachowanie tak, aby otrzymywać jak najwięcej nagród i unikać kar. Obecnie w terapii bahawioralnej dominuje podejście pozytywne. Oznacza to, że praca terapeuty z pacjentem opiera się na wzmacnianiu zachowań prawidłowych i akceptowalnych społecznie, oraz na wygaszaniu zachowań nieprawidłowych – przy czym wygaszanie następuje nie przez karanie, ale przez brak nagradzania. W podejściu behawioralnym są sztywne procedury dotyczące przyznawania nagród, ich rodzajów oraz monitorowania postępów.

Zrozumienie problemu kluczem do sukcesu

Dziewczynka podczas terapiiW terapii behawioralnej stosowana jest metoda tak zwanego dialogu sokratejskiego. Polega na zadawaniu pacjentowi pytań w taki sposób, by to on sam dotarł do wniosków na temat swoich tendencji i zachowań. Ma to za zadanie wypracować u pacjenta samoświadomość i kontrolę zachowań, co pozwoli unikać negatywnych i utrudniających życie zachowań związanych z zaburzeniami, zapobiegać ich nawrotom i dzięki temu – znacznie poprawić jakość życia pacjenta. Znając mechanizmy działania – można im skutecznie zapobiegać. 

Komu pomoże terapia CBT?

Techniki wykorzystywane w terapii poznawczo-behawioralnej są skuteczne przy takich zaburzeniach, jak:

  • całościowe zaburzenia rozwoju,
  • zaburzenia psychiczne, schizofrenia,
  • zaburzenia obsesyjno-kompulsywne,
  • zaburzenia odżywiania,
  • lęki i fobie,
  • uzależnienia,
  • nadmierny stres, PTSD,
  • trudności emocjonalne,
  • problemy wychowawcze – praca nad zachowaniami niepożądanymi, problemami wychowawczymi oraz podnoszeniem skuteczności procesu nauczania,
  • opieka nad seniorami – praca nad akceptacją ograniczeń i działaniami wynikającymi z ich wieku.

Nie istnieje jeden program terapii odpowiedni dla wszystkich osób z problemami – rodzaj działań dobierany jest indywidualnie; posiada jednak jasne metody i strategie, które pomagają pacjentom w komunikacji, uczeniu się, nawiązywaniu relacji i byciu samodzielnym: to rozwijanie zachowań pożądanych, redukowanie niepożądanych oraz utrzymanie efektów terapii.

Terapia behawioralna dzieci z autyzmem

Terapia behawioralna odnosi znaczące sukcesy przy całościowych zaburzeń rozwoju, w tym zaburzeń ze spektrum autyzmu. Oparta na zindywidualizowanym systemie motywacyjnym, jest praktyczną metodą postępowania z osobami o specjalnych potrzebach, która pomaga zdobywać im nowe umiejętności, rozwijać się i funkcjonować w środowisku społecznym w maksymalnie możliwym dla siebie stopniu. 

Kurs terapii behawioralnej

Osoby, które pragną podjąć się pracy behawioralnej z osobami, którym ta pomoc mogłaby się przydać, mogą skorzystać z różnego rodzaju szkoleń przygotowujących do prowadzenia terapii. Jest to dobry kierunek zarówno dla nauczycieli, wychowawców i terapeutów, ale także dla rehabilitantów, psychologów czy pedagogów specjalnych. To również źródło wiedzy dla tych, którzy na co dzień pracują z osobami przejawiającymi trudne zachowania i chcą pogłębić swoją wiedzę na temat pracy z osobami ze spektrum autyzmu, Zespołem Aspergera lub innymi problemami – w tym rodzice dzieci z zaburzeniami rozwojowymi, zachowania oraz z trudnościami związanymi z nauką i funkcjonowaniem w szkole.

Kurs Kwalifikacyjny z zakresu terapii behawioralnejZadaniem kursu jest wyposażenie słuchaczy w praktyczne umiejętności, wiedzę i kompetencje z zakresu:

  • teoretycznych podstaw stosowanej analizy zachowania (SAZ),
  • stosowania analizy zachowania w edukacji,
  • technik terapii behawioralnej,
  • zachowań trudnych w oparciu o SAZ,
  • diagnozy, terapii i zagadnień etycznych w pracy z dziećmi z autyzmem,
  • konstruowania programów edukacyjno-terapeutycznych,
  • umiejętności społecznych.

W trakcie terapii poznawczo-behawioralnej ogromne znaczenie ma stworzenie relacji, która jest szczera, oparta na zaufaniu, empatii oraz ciepła. W przypadku tego typu oddziaływania ogromne znaczenie ma otwartość pacjenta na zmiany oraz chęć stworzenia partnerskiej relacji z terapeutą. Ważnym elementem CBT jest też edukacja, czyli wyjaśnienie pacjentowi natury jego zaburzenia, objawów, przyczyn i sposobów leczenia. Ważne więc jest nie tylko odpowiednie przygotowanie, ale i cechy charakteru terapeuty.